Enkele dagen voor de herfstvakantie werd in het Zuiderpershuis te Antwerpen het boek voorgesteld 'En nu is het oorlog'¹, geschreven door minister Philippe De Backer die gedurende 6 maanden de coördinatie van de COVID-19-taskforce op zich nam in de regering-Wilmès.

Enkele dagen voordien had de federale overheid een 'epidemische noodtoestand' uitgeroepen en nieuwe maatregelen opgelegd om de vierde golf van de COVID-19-pandemie in bedwang te houden en vooral om de vaccinatiegraad op te krikken. Er werd gevreesd dat de hospitalisatiecijfers anders zeer snel zouden stijgen en er weer grote aantallen slachtoffers zouden vallen. De media waren weer vol van COVID-19 met live-reportages aan de Wetstraat 16 waar een vroeger dan gepland federaal overlegcomité vergaderde. De minister van Volksgezondheid had ons voordien in interviews gewaarschuwd: “We zullen schrikken de komende dagen. We zullen ons schrap moeten zetten om deze (vierde) golf op te vangen.”²

De beelden van opgestapelde doodskisten in mortuaria en kerken en lange rijen legervrachtwagens die de overledenen transporteren naar de begraafplaatsen aan het begin van de COVID-19-pandemie in Italië in het voorjaar van 2020 blijven voor altijd op ons netvlies gebrand. In antwoord op deze haast oorlogssituatie werden over de ganse wereld stringente maatregelen genomen gaande van een algemene lockdown, het reserveren van het schaarse protectiemateriaal voor de ziekenhuizen (en niet voor de woonzorgcentra) en het transformeren van de acute ziekenhuizen tot COVID-19-ziekenhuizen waar alle geplande zorg uitgesteld werd. Door al deze maatregelen kwam de maatschappij volledig in de ban van de angst voor COVID-19.

Talrijke rapporten hebben aangetoond dat de angstpaniek in de maatschappij en het prioritair stellen van de acute COVID-19-zorg erg nadelige effecten heeft gehad op de aanpak en behandeling van cardiovasculaire aandoeningen. De veralgemeende angstpaniek voor COVID-19 in de maatschappij maakte mensen bang om met hartklachten naar het ziekenhuis te gaan. Tijdens de eerste lockdown in Duitsland kwamen haast 40 % minder patiënten met pijn op de borst verdacht voor een acuut coronair syndroom naar de spoedopname³. In Italië werden tijdens dezelfde periode 50 % minder patiënten opgenomen in het ziekenhuis met een acuut myocardinfarct⁴. Het aantal overlijdens tijdens hospitalisatie was haast viermaal hoger dan normaal. Een langer tijdsverloop tussen het begin van de symptomen en opname doordat patiënten langer aarzelden om hulp in te roepen, was de hoofdoorzaak van de belangrijke toename van de inziekenhuismortaliteit. In Hong Kong, China, was de wachttijd tussen het begin van de klachten en het eerste medisch contact haast viermaal langer dan voorheen⁵. Ook in Engeland werd een daling van 40 % vastgesteld van het aantal opnames met een acuut coronair syndroom⁶. Dat de afname van de hospitalisaties voor een acuut myocardinfarct een wereldwijd fenomeen was, werd verder benadrukt door een survey verricht door de Europese Vereniging voor Cardiologie⁷. Universeel werd bij 40 % van de respondenten een daling van 40 tot 60 % gezien in het aantal ziekenhuisopnamen voor een acuut myocardinfarct. Belangrijk is dat de grootste daling werd gezien in de landen met een volledige lockdown en in ziekenhuizen met een groot aantal COVID-19-opnames en waar de hospitalisatie cardiologie werd afgebouwd voor de opvang van COVID-19-patiënten. De nefaste impact van de pandemie op de acute cardiale zorg werd nogmaals bevestigd door een uitgebreid literatuuronderzoek⁸.

Plotse cardiale dood buiten het ziekenhuis is een belangrijke complicatie van het acute myocardinfarct. De langere wachttijden van patiënten om bij pijn op de borst de spoeddiensten te verwittigen zijn vermoedelijk een belangrijke oorzaak van de piek in cardiale arresten die in Parijs⁹ en in Detroit¹⁰ kort na de aanvang van de lockdown werd waargenomen.

Epidemiologische rapporten uit de Verenigde Staten geven aan dat ook het globale sterftecijfer vanwege cardiovasculaire aandoeningen tijdens het eerste halfjaar van de pandemie is gestegen. Het meest uitgesproken is de toename van het sterftecijfer ten gevolge van ischemische hartziekten (+239 %) en arteriële hypertensie (+264 %) in New York¹¹. Preliminaire gegevens over de sterftecijfers in de Verenigde Staten tonen een belangrijke oversterfte, grotendeels te wijten COVID-19 (345 323) maar hartziekten (690 882) en kanker (598 932) blijven de twee belangrijkste doodsoorzaken¹². De overlijdens te wijten aan hartziekten zijn in 2020 zelfs met 4,8 % gestegen.

De impact van het prioritair stellen van de COVID-19-zorg en het uitstellen van de reguliere zorg is nog niet volledig in kaart gebracht maar zal zeker ook belangrijk zijn. De Nederlandse Hartstichting meldde recent dat in Nederland sinds de uitbraak van de COVID-19-pandemie 4 000 hartchirurgische ingrepen uitgesteld zijn door een tekort aan bedden op de dienst Intensieve zorgen. Dit houdt zeker een risico in op toename van sterfte en verlies van levensverwachting en kwaliteit van leven als gevolg van niet of te laat verrichte hartoperaties.

Samenvattend heeft de oorlog tegen COVID-19 als gevolg van de veralgemeende angstpsychose in de maatschappij, de verplichte lockdown en de herschikking van de middelen in de gezondheidszorg belangrijke collaterale schade veroorzaakt met betrekking tot cardiovasculaire aandoeningen. Mensen doen schrikken om hen te overtuigen zich toch snel nog te laten vaccineren, lijkt daarom een verkeerde strategie.

Zonder het COVID-19-sterftecijfer te willen minimaliseren, moeten de noden in de gezondheidszorg stilaan terug meer in een breder en gebalanceerder geheel bekeken worden, eerder dan door de nauwe COVID-19-pandemiebril. Cardiovasculaire aandoeningen blijven in de westerse samenleving de dominante oorzaak van sterfte en langdurig verlies van levenskwaliteit. Ten onrechte denkt de overheid dat de problematiek van cardiovasculaire aandoeningen opgelost is en wordt er via het invoeren van forfaits rond weinig variabele zorg bespaard. Vele behandelingen van cardiovasculaire aandoeningen zijn halfwassen waardoor de patiënt overleeft in een toestand van progressief hartfalen, een conditie die qua het verlies van levenskwaliteit niet onderdoet voor dat van kanker. Door de vergrijzing van de bevolking zal de prevalentie van cardiovasculaire aandoeningen in absolute aantallen nog sterk toenemen. Er moet daarom sterker geïnvesteerd worden in zowel de zorg als in het onderzoek naar cardiovasculaire aandoeningen. De negatieve ervaring met verhoogde cardiovasculaire collaterale schade tijdens de COVID-19-pandemie benadrukt dit sterk. Ik hoop op een minister van Volksgezondheid die komt uitleggen hoe hij de voortwoekerende pandemie van cardiovasculaire aandoeningen in de toekomst gaat aanpakken.

Tot slot: You can't pause a heart …¹³

Referenties

1. De Backer, P. En nu is het oorlog. Ertsberg, 2021.
2. Neirynck, P., De Roo, M. Frank Vandenbroucke waarschuwt voor vierde coronagolf 2021 [Available from: https:// www.tijd.be/dossiers/coronavirus/frankvandenbroucke- waarschuwt-voor-vierdecoronagolf/ 10340450.html].
3. Schwarz, V., Mahfoud, F., Lauder, L., Reith, W., Behnke, S., Smola, S. et al. Decline of emergency admissions for cardiovascular and cerebrovascular events after the outbreak of COVID-19. Clin Res Cardiol, 2020, 109 (12), 1500-1506.
4. De Rosa, S., Spaccarotella, C., Basso, C., Calabrò, M.P., Curcio, A., Filardi, P.P. et al. Reduction of hospitalizations for myocardial infarction in Italy in the COVID-19 era. Eur Heart J, 2020, 41 (22), 2083-2088.
5. Tam, C.F., Cheung, K.S., Lam, S., Wong, A., Yung, A., Sze, M. et al. Impact of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Outbreak on ST-Segment-Elevation Myocardial Infarction Care in Hong Kong, China. Circ Cardiovasc Quality Outcomes, 2020, 13 (4), e006631.
6. Mafham, M.M., Spata, E., Goldacre, R., Gair, D., Curnow, P., Bray, M. et al. COVID- 19 pandemic and admission rates for and management of acute coronary syndromes in England. The Lancet, 2020, 396 (10248), 381-389.
7. Pessoa-Amorim, G., Camm, C.F., Gajendragadkar, P., De Maria, G.L., Arsac, C., Laroche, C. et al. Admission of patients with STEMI since the outbreak of the COVID-19 pandemic: a survey by the European Society of Cardiology. Eur Heart J Qual Care Clin Outcomes, 2020, 6 (3), 210-216.
8. Kiss, P., Carcel, C., Hockham, C., Peters, S.A.E. The impact of the COVID-19 pandemic on the care and management of patients with acute cardiovascular disease: a systematic review. Eur Heart J Qual Care Clin Outcomes, 2020, 7 (1), 18-27.
9. Marijon, E., Karam, N., Jost, D., Perrot, D., Frattini, B., Derkenne, C. et al. Out-ofhospital cardiac arrest during the COVID-19 pandemic in Paris, France: a populationbased, observational study. The Lancet Public Health, 2020, 5 (8), e437-e43.
10. Nickles, A.V., Oostema, A., Allen, J., O'Brien, S.L., Demel, S.L., Reeves, M.J. Comparison of Out-of-Hospital Cardiac Arrests and Fatalities in the Metro Detroit Area During the COVID-19 Pandemic With Previous-Year Events. JAMA Network Open, 2021, 4 (1), e2032331-e.
11. Wadhera, R.K., Shen, C., Gondi, S., Chen, S., Kazi, D.S., Yeh, R.W. Cardiovascular Deaths During the COVID-19 Pandemic in the United States. J Am Coll Cardiol, 2021, 77 (2), 159-169.
12. Ahmad, F.B., Anderson, R.N. The Leading Causes of Death in the US for 2020. JAMA, 2021, 325 (18), 1829-1830.
13. ESC. You can't pause a heart 2021 [Available from: https://www.escardio.org/The-ESC/ Press-Office/Press-releases/You-can-t-pause-a-heart.]