Sedert de eerste manifestatie van het SARS-CoV-2-virus in Wuhan heeft een grote COVID-19-storm over de wereld geraasd met een belangrijke morbiditeit en mortaliteit vooral in het bejaarde deel van onze bevolking, maar ook bij patiënten van middelbare leeftijd met obesitas, diabetes en cardiovasculaire aandoeningen. Het is bang afwachten of een tweede even vernietigende golf zal opsteken. In afwachting hiervan wordt er getracht de blijvende circulatie van het virus enigszins onder controle te houden.

Inmiddels is er een grote groep reconvalescente COVID-19-patiënten met chronisch persisterende klachten van moeheid, verminderde inspanningstolerantie met klachten van dyspnoe d'effort. Zoals in de acute fase, worden deze patiënten in hoofdzaak aanzien als longpatiënten en bijgevolg haast exclusief opgevolgd door longartsen.

Tijdens de acute fase vertonen 20 tot 30 % van de met COVID-19 gehospitaliseerde patiënten verhoogde cardialetroponinevrijstelling wijzend op hartschade, die gepaard gaat met een verhoogd in-hospitaalrisico op levensbedreigende ventriculaire ritmestoornissen, meer nood aan langdurige ventilatie en een hogere mortaliteit. Verschillende mechanismen kunnen bijdragen tot het optreden van hartschade tijdens de acute fase van COVID-19 gaande van type II acuut myocardinfarct, micro-infarcten door trombo-embolische complicaties, immunologische beschadiging tijdens de cytokinestorm tot rechtstreekse virale beschadiging van de cardiomyocyten¹.

Coronavirussen kunnen ook het hart infecteren. Autopsies gedaan tijdens de SARS-epidemie in Toronto toonde aan dat bij 35 % van de overleden patiënten het SARSCoV- 1-virus in het myocard aanwezig was samen met inflammatoire cellen². In een recente autopsiestudie van COVID-19-patiënten werd bij 61,5% in het myocard SARS-CoV-2-virusmateriaal gevonden samen met een verhoogde expressie van pro-inflammatoire cytokines evenwel zonder histologische tekens van een inflammatoir infiltraat³.

Cardiale MRI's verricht bij herstellende patiënten die recent een COVID-19 doorgemaakt hebben, toonde bij 78 % van de patiënten hartletsels en bij 60 % aanwijzingen voor aanhoudende perimyocarditis⁴. Belangrijk hierbij is dat de cardiale MRI letsels geen verband toonden met de ernst en de duur van de aandoening tijdens de acute fase noch met het tijdsverloop sedert de diagnose van COVID-19 werd gesteld (gemiddeld 71 dagen nadat de diagnose van COVID-19 werd gesteld). Dit moet nog bevestigd worden door grotere reeksen, maar het lijkt erop dat de grote meerderheid van de COVID-19-patiënten tijdens de reconvalescentiefase asymptomatisch een blijvende en evolutieve hartschade vertonen. Onvermijdelijk moet dit op lange termijn gevolgen geven, zowel hemodynamisch als elektrofysiologisch. Het is te vrezen dat deze patiënten tijdens een verdere follow-up symptomatisch hartfalen zullen ontwikkelen op basis van zowel diastolische als systolische linkerventrikeldisfunctie evenals voorkamerfibrillatie en ventriculaire ritmestoornissen.

Het lijkt daarom aangewezen dat minstens alle COVID-19-patiënten met verhoogde troponinevrijstelling tijdens de acute fase, op de lange termijn cardiologisch opgevolgd worden om tijdig de ontwikkeling van hartfalen, voorkamerfibrillatie en ventriculaire ritmestoornissen te detecteren.

Referenties

1. Mitrani, R.D., Dabas, N., Goldberger, J.J. Covid19 cardiac injury: Implications for longterm surveillance and outcomes in survivors. Heart Rhythm, 2020, [Epub ahead of print].
2. Oudit, G.Y., Kassiri, Z., Jiang, C., Liu, P.P., Poutanen, S.M., Penninger, J.M. et al. SARScoronavirus modulation of myocardial ACE2 expression and inflammation in patients with SARS. Eur J Clin Invest, 2009, 39 (7), 618625.
3. Lindner, D., Fitzek, A., Brauninger, H., Aleshcheva, G., Edler, C., Meissner, K. et al. Association of Cardiac Infection With SARSCoV2 in Confirmed Covid19 Autopsy Cases. JAMA Cardiol, 2020, [Epub ahead of print].
4. Puntmann, V.O., Carerj, M.L., Wieters, I., Fahim, M., Arendt, C., Hoffmann, J. et al. Outcomes of Cardiovascular Magnetic Resonance Imaging in Patients Recently Recovered From Coronavirus Disease 2019 (Covid19). JAMA Cardiol, 2020, [Epub ahead of print].